بازی درمانی در کودکان پرخاشگر: 8 بهترین و روش انجام

بازی درمانی به عنوان یک رویکرد قدرتمند در روان‌درمانی کودک، به ویژه برای کودکان پرخاشگر، بسیار کارآمد است. پرخاشگری در کودکان اغلب ریشه در احساسات ناگفته، ناکامی‌ها، ترس‌ها و یا الگوهای یادگیری نادرست دارد.

بازی درمانی بستری امن و غیرمستقیم برای کودکان فراهم می‌کند تا این احساسات را ابراز کنند، مهارت‌های جدید را بیاموزند و الگوهای رفتاری خود را به شکل سازنده‌تری تغییر دهند.

در این مقاله، 8 روش برتر بازی درمانی برای کودکان پرخاشگر و نحوه اجرای هر یک را شرح می‌دهیم:

1-بازی‌های تخلیه انرژی و رهاسازی خشم (Aggression Outlet Play):

روش انجام:

فراهم کردن اسباب‌بازی‌هایی که کودک بتواند از طریق آن‌ها انرژی و خشم خود را به صورت جسمانی و ایمن تخلیه کند. این اسباب‌بازی‌ها شامل:

• کیسه بوکس و دستکش بوکس: برای ضربه زدن و تخلیه انرژی فیزیکی.
• بالش‌های بزرگ و نرم: برای ضربه زدن، کوبیدن، پرت کردن و پاره کردن (بالش‌های ارزان قیمت که پاره شدن آن‌ها مشکلی ایجاد نکند).
• چکش و تخته کوبیدن (Pounding toys): برای ضربه زدن و کوبیدن با چکش پلاستیکی.
• گلوله های کاغذی و هدف: برای پرت کردن گلوله‌های کاغذی به سمت یک هدف مشخص (مانند جعبه یا دیوار مشخص شده).
• اسباب‌بازی‌های پرتابی نرم: مانند توپ‌های نرم و اسباب‌بازی‌های پرتابی فومی.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• تخلیه فیزیکی انرژی و تنش: کودکان پرخاشگر اغلب انرژی فیزیکی و تنش زیادی در بدن خود انباشته می‌کنند. این بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا این انرژی را به صورت کنترل‌شده و غیرمخرب تخلیه کنند.
• ابراز خشم به صورت ایمن: کودک می‌تواند خشم و عصبانیت خود را به اسباب‌بازی‌ها منتقل کند و از طریق ضربه زدن و کوبیدن، احساسات منفی خود را به صورت نمادین ابراز کند، بدون آنکه به خود یا دیگران آسیب برساند.
• کاهش سطح برانگیختگی: تخلیه انرژی فیزیکی می‌تواند به کاهش سطح برانگیختگی فیزیولوژیکی کودک کمک کند و او را آرام‌تر و کنترل‌شده‌تر کند.
• تمرین محدودیت و کنترل: درمانگر می‌تواند در این بازی‌ها محدودیت‌هایی را نیز اعمال کند (مانند ضربه نزدن به وسایل اتاق، فقط ضربه زدن به کیسه بوکس) تا کودک مفهوم محدودیت و کنترل را نیز تجربه کند.

نحوه تعامل درمانگر:

• ایجاد فضای امن و حمایتی: اطمینان حاصل کنید که محیط بازی امن است و کودک فضای کافی برای حرکت و تخلیه انرژی دارد.
• حضور آرام و پذیرنده: در کنار کودک حضور داشته باشید و با نگاه و زبان بدن خود، پذیرش و حمایت خود را نشان دهید.
• توصیف رفتارهای کودک: رفتارهای کودک را بدون قضاوت توصیف کنید. مثلاً: “داری خیلی محکم به کیسه بوکس ضربه میزنی!” یا “انگار خیلی انرژی داری امروز!”
• بازتاب احساسات احتمالی کودک: احساساتی که ممکن است کودک در حال تجربه آن باشد را به صورت فرضی بازتاب دهید. مثلاً: “انگار خیلی عصبانی هستی!” یا “به نظر می‌رسه یه چیزایی خیلی ناراحتت کرده!” (نیازی نیست مستقیماً بپرسید “چرا عصبانی هستی؟”)
• آموزش روش‌های جایگزین تخلیه خشم: به تدریج، در کنار بازی‌های تخلیه انرژی، روش‌های جایگزین و سازنده‌تر برای ابراز خشم را نیز به کودک آموزش دهید (مانند صحبت کردن در مورد احساسات، تنفس عمیق، ترک موقعیت).

2-بازی‌های ابراز احساسات و شناسایی عواطف (Feelings Expression & Identification Play):

روش انجام:

استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که به کودک کمک کند احساسات مختلف را بشناسد، نام‌گذاری کند و ابراز کند. این بازی‌ها شامل:

• کارت‌های احساسات (Emotion cards): کارت‌هایی با تصاویر چهره‌های مختلف که احساسات گوناگون (خشم، غم، شادی، ترس، تعجب) را نشان می‌دهند. بازی‌هایی مانند تطبیق کارت‌ها، حدس زدن احساسات، داستان‌سازی با کارت‌ها.
• بازی پانتومیم احساسات (Emotion charades): کودک بدون صحبت کردن، یک احساس را با حرکات صورت و بدن نشان می‌دهد و دیگران حدس می‌زنند چه احساسی است.
• کتاب‌های داستان‌درمانی با موضوع احساسات: خواندن داستان‌هایی که شخصیت‌های آن احساسات مختلف را تجربه می‌کنند و بحث در مورد احساسات شخصیت‌ها.
• نقاشی و هنر درمانی با موضوع احساسات: تشویق کودک به نقاشی کردن یا خلق اثر هنری برای ابراز احساسات خود (مثلاً نقاشی کردن “خشم”، “غم”، “شادی”).
• عروسک‌های احساسات (Emotion puppets): استفاده از عروسک‌ها برای ایفای نقش و گفتگو در مورد احساسات مختلف.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• افزایش آگاهی هیجانی: کودکان پرخاشگر اغلب در تشخیص و نام‌گذاری احساسات خود مشکل دارند. این بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا دایره لغات احساسی خود را گسترش دهند و احساسات مختلف را بشناسند.
• ابراز سالم احساسات به جای پرخاشگری: با یادگیری نام‌گذاری و ابراز احساسات، کودک راه‌های جایگزینی برای ابراز خشم و عصبانیت خود پیدا می‌کند و به تدریج از رفتارهای پرخاشگرانه فاصله می‌گیرد.
• بهبود تنظیم هیجانی: درک و نام‌گذاری احساسات، اولین قدم برای تنظیم هیجانی است. وقتی کودک احساسات خود را می‌شناسد، بهتر می‌تواند آن‌ها را مدیریت کند.
• تقویت همدلی: با تمرین شناسایی احساسات مختلف، کودک به تدریج در درک احساسات دیگران نیز توانمندتر می‌شود و همدلی او افزایش می‌یابد.

نحوه تعامل درمانگر:

• فضای امن و پذیرنده برای ابراز احساسات: به کودک اطمینان دهید که ابراز هر نوع احساسی در جلسه بازی درمانی مجاز و پذیرفته‌شده است.
• مدل‌سازی ابراز احساسات سالم: درمانگر می‌تواند به صورت غیرمستقیم احساسات خود را (به شکل مناسب و کنترل‌شده) در بازی ابراز کند تا الگوی ابراز احساسات سالم را به کودک نشان دهد.
• بازتاب و تایید احساسات کودک: وقتی کودک احساسی را ابراز می‌کند (چه کلامی، چه غیرکلامی)، آن را بازتاب دهید و تایید کنید. مثلاً: “به نظر می‌رسه الان خیلی خوشحالی!” یا “من میبینم که الان خیلی ناراحتی.”
• کمک به تمایز بین احساسات: به کودک کمک کنید تا تفاوت بین احساسات مختلف را درک کند و احساسات پیچیده‌تر را شناسایی کند. مثلاً: “آیا الان فقط عصبانی هستی، یا احساس ناراحتی هم می‌کنی؟”

3-بازی‌های مرزگذاری و کاوش محدودیت‌ها (Boundary Setting & Limit Exploration Play):

روش انجام:

استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که قوانین مشخص دارند و کودک باید در چارچوب این قوانین بازی کند. این بازی‌ها شامل:

• بازی‌های رومیزی با قوانین مشخص (Board games with rules): بازی‌هایی مانند منچ، مار و پله، شطرنج، دومینو، کارت بازی‌ها که قوانین نوبت‌گیری، برد و باخت، و رعایت قوانین بازی دارند.
• بازی‌های حرکتی با قوانین (Movement games with rules): بازی‌هایی مانند “لی‌لی”، “وسطی”، “گرگم به هوا”، “نور قرمز، نور سبز” که قوانین مشخصی برای بازی و برنده شدن دارند.
• بازی‌های ساخت و ساز با محدودیت‌های زمانی یا مصالح: مثلاً ساختن برج با بلوک‌ها در زمان مشخص، یا ساختن یک شکل خاص با قطعات محدود.
• فعالیت‌های هنری با دستورالعمل‌های مشخص: مثلاً نقاشی کردن یک منظره با استفاده از رنگ‌های خاص، یا ساختن یک کاردستی با مراحل معین.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• تمرین رعایت قوانین و دستورالعمل‌ها: کودکان پرخاشگر اغلب در رعایت قوانین و دستورالعمل‌ها مشکل دارند. این بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا در یک محیط امن و بازی‌گونه، مفهوم قوانین و تبعیت از آن‌ها را تجربه کنند.
• تحمل ناکامی و باخت: بازی‌های رقابتی فرصتی برای کودک فراهم می‌کنند تا ناکامی و باخت را تجربه کند و یاد بگیرد چگونه به شکل سازنده با شکست کنار بیاید.
• بهبود خودکنترلی و نظم‌پذیری: رعایت قوانین بازی و تحمل نوبت‌گیری به تقویت خودکنترلی و نظم‌پذیری کودک کمک می‌کند.
• درک مفهوم محدودیت‌های سالم: تجربه محدودیت در بازی، به کودک کمک می‌کند تا درک کند که محدودیت‌ها همیشه بد نیستند و می‌توانند ساختار و امنیت ایجاد کنند.

نحوه تعامل درمانگر:

• توضیح واضح و قاطعانه قوانین: قوانین بازی را به طور واضح و قاطعانه برای کودک توضیح دهید و بر اجرای آن‌ها تاکید کنید.
• ثبات در اجرای قوانین: در اجرای قوانین بازی ثابت قدم باشید و از تغییر قوانین در حین بازی خودداری کنید (مگر با توافق کودک و به منظور تعدیل بازی).
• همدلی با احساسات کودک هنگام مواجهه با محدودیت: هنگامی که کودک در مواجهه با قوانین یا باخت در بازی دچار ناراحتی می‌شود، با او همدلی کنید و احساساتش را تایید کنید. مثلاً: “می‌دونم باختن سخته، ولی تو خیلی خوب بازی کردی.”
• تشویق رفتار سازگارانه: رفتارهای سازگارانه کودک در رعایت قوانین، نوبت‌گیری و تحمل باخت را تشویق کنید و تحسین کنید. مثلاً: “چه خوب که نوبت دوستت رو صبر کردی!” یا “خیلی خوب قانون رو رعایت کردی!”
• استفاده از بازی برای آموزش مهارت‌های حل مسئله در مواجهه با قوانین: اگر کودک در رعایت قوانین بازی با مشکل مواجه شد، از این موقعیت برای آموزش مهارت‌های حل مسئله استفاده کنید. مثلاً: “چه کار می‌تونی بکنی که دفعه بعد یادت بمونه نوبتت کیه؟”

4-بازی‌های نقش‌آفرینی برای حل تعارض و مهارت‌های اجتماعی (Conflict Resolution & Social Skills Role-Play):

روش انجام:

استفاده از بازی‌های نقش‌آفرینی با عروسک‌ها، فیگورها یا ایفای نقش مستقیم، برای تمرین مهارت‌های حل تعارض، همدلی، مذاکره، و ابراز وجود سازنده. این بازی‌ها شامل:

• بازی با عروسک‌ها یا فیگورها برای بازسازی موقعیت‌های تعارض: کودک با استفاده از عروسک‌ها یا فیگورها، موقعیت‌های واقعی یا فرضی تعارض‌آمیز را بازسازی می‌کند (مثلاً دعوا با خواهر و برادر، مشکل در بازی با دوستان، قلدری).
• ایفای نقش موقعیت‌های اجتماعی مثبت و منفی: درمانگر و کودک نقش‌های مختلفی را در موقعیت‌های اجتماعی (مثلاً دعوت به بازی، رد درخواست، عذرخواهی، کمک خواستن) ایفا می‌کنند.
• بازی “چه می‌شد اگر…؟” (What if…?) سناریوها: درمانگر سناریوهای مختلف تعارض‌آمیز یا موقعیت‌های اجتماعی چالش‌برانگیز را مطرح می‌کند و از کودک می‌خواهد نقش‌های مختلف را بازی کند و راه‌حل‌های مختلف را امتحان کند.
• بازی‌های رومیزی با تمرکز بر همکاری و تعامل: بازی‌هایی که نیازمند همکاری و تعامل بین بازیکنان برای رسیدن به هدف مشترک هستند (بازی‌های مشارکتی).

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• تمرین مهارت‌های اجتماعی در محیط امن: بازی نقش‌آفرینی به کودک فرصت می‌دهد تا مهارت‌های اجتماعی مانند همدلی، مذاکره، ابراز وجود سازنده، گوش دادن فعال و حل تعارض را در یک محیط امن و بدون پیامدهای واقعی تمرین کند.
• دیدن موقعیت‌ها از زوایای مختلف: ایفای نقش‌های مختلف (هم نقش خود، هم نقش طرف مقابل) به کودک کمک می‌کند تا موقعیت‌های تعارض‌آمیز را از زوایای دید مختلف ببیند و درک بهتری از احساسات و انگیزه‌های دیگران پیدا کند.
• یادگیری راه‌حل‌های جایگزین پرخاشگری: در بازی نقش‌آفرینی، کودک می‌تواند راه‌حل‌های غیرپرخاشگرانه برای حل تعارضات را امتحان کند و ببیند کدام راه‌حل‌ها موثرتر هستند.
• افزایش همدلی و کاهش خودمحوری: با ایفای نقش دیگران و درک احساسات آن‌ها، همدلی کودک افزایش می‌یابد و از خودمحوری او کاسته می‌شود.

نحوه تعامل درمانگر:

• هدایت و تسهیل بازی: درمانگر نقش تسهیل‌گر را ایفا می‌کند و به کودک کمک می‌کند تا سناریوها را بازسازی کند، نقش‌ها را ایفا کند و گفتگوها را پیش ببرد.
• مدل‌سازی رفتارهای سازنده: درمانگر می‌تواند رفتارهای سازنده و مهارت‌های اجتماعی موثر را در نقش خود مدل‌سازی کند (مثلاً گوش دادن فعال، ابراز همدلی، استفاده از جملات “من”).
• بازخورد و تشویق رفتارهای مثبت: به رفتارهای مثبت کودک در حین نقش‌آفرینی (مانند استفاده از کلمات مودبانه، ابراز همدلی، پیشنهاد راه‌حل سازنده) بازخورد مثبت بدهید و او را تشویق کنید.
• کمک به تحلیل موقعیت‌های تعارض: پس از اتمام نقش‌آفرینی، به کودک کمک کنید تا موقعیت تعارض را تحلیل کند، راه‌حل‌های مختلف را بررسی کند و بهترین راه‌حل را انتخاب کند.

5-بازی‌های حسی برای تنظیم هیجانات (Sensory Play for Emotional Regulation):

روش انجام:

استفاده از فعالیت‌های حسی مختلف که به کودک کمک کند تا هیجانات خود را تنظیم کند و آرامش بیشتری پیدا کند. این فعالیت‌ها شامل:

• بازی با خمیر بازی یا گل رس: ورز دادن، فشار دادن، شکل دادن به خمیر یا گل رس، برای تخلیه تنش و ایجاد حس آرامش.
• بازی با آب (Water play): بازی با آب گرم یا سرد، ریختن و پاشیدن آب، بازی با حباب، برای ایجاد حس آرامش و لذت.
• بازی با شن و ماسه (Sand play): حفاری، ساختن اشکال، ریختن شن بین انگشتان، برای ایجاد حس آرامش و تمرکز حواس.
• نقاشی انگشتی یا بافت‌دار (Finger painting & Texture art): نقاشی با انگشتان یا استفاده از مواد با بافت‌های مختلف برای نقاشی، برای تجربه حسی و ابراز خلاقیت.
• جعبه آرامش (Calm down box): تهیه یک جعبه حاوی وسایل آرامش‌بخش مانند توپ‌های نرم، پتوهای کوچک، روغن‌های معطر، تصاویر آرامش‌بخش، و استفاده از این جعبه در مواقع برانگیختگی هیجانی.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• آرام‌سازی سیستم عصبی: بازی‌های حسی می‌توانند سیستم عصبی کودک را آرام کنند و سطح برانگیختگی فیزیولوژیکی را کاهش دهند.
• کاهش تنش و اضطراب: فعالیت‌های حسی به کودک کمک می‌کند تا تنش‌ها و اضطراب‌های انباشته شده خود را رها کند.
• بهبود تمرکز حواس: درگیر شدن با حواس پنجگانه در بازی‌های حسی، توجه کودک را به حس لامسه، بینایی، شنوایی، بویایی و چشایی معطوف می‌کند و از افکار منفی و برانگیزاننده دور می‌کند.
• ابراز احساسات غیرکلامی و ایمن: کودک می‌تواند احساسات خود را به صورت غیرکلامی و از طریق بازی با مواد حسی ابراز کند.

نحوه تعامل درمانگر:

• ایجاد فضای آرام و حمایتی: فضای بازی حسی باید آرام، ساکت و امن باشد. نور ملایم، موسیقی آرام و دمای مناسب محیط می‌تواند به ایجاد فضای آرامش‌بخش کمک کند.
• حضور آرام و پذیرنده: در کنار کودک حضور داشته باشید و با آرامش و سکوت، او را در تجربه حسی همراهی کنید.
• توصیفات حسی و بازتاب احساسات: توصیفات ساده‌ای از تجربه‌های حسی کودک ارائه دهید. مثلاً: “شن خیلی نرمه، درسته؟” یا “آب خنکه و لیز.” و احساسات احتمالی کودک را بازتاب دهید. مثلاً: “به نظر می‌رسه الان داری آرام‌تر میشی.”
• آموزش استفاده از بازی‌های حسی برای خودآرام‌سازی: به کودک آموزش دهید که چگونه در مواقعی که احساس عصبانیت یا برانگیختگی می‌کند، از بازی‌های حسی برای آرام کردن خود استفاده کند.

6-بازی‌های همکاری و نوبت‌گیری (Cooperative & Turn-Taking Games):

روش انجام:

استفاده از بازی‌هایی که نیازمند همکاری و نوبت‌گیری بین بازیکنان هستند و برنده شدن در آن‌ها به همکاری جمعی بستگی دارد. این بازی‌ها شامل:

• بازی‌های رومیزی مشارکتی (Cooperative board games): بازی‌هایی که بازیکنان با هم به یک هدف مشترک می‌رسند و همه با هم برنده یا بازنده می‌شوند (مانند بازی‌های حل معما، بازی‌های ساخت و ساز گروهی).
• بازی‌های حرکتی مشارکتی: بازی‌هایی که نیازمند همکاری و هماهنگی بین بازیکنان برای رسیدن به یک هدف مشترک هستند (مانند حمل توپ با همکاری، ساختن یک برج بلند با همکاری).
• پروژه‌های هنری گروهی: انجام پروژه‌های هنری به صورت گروهی که نیازمند همکاری و تقسیم کار بین کودکان است (مثلاً نقاشی دیواری گروهی، ساخت مجسمه مشترک).

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• تمرین همکاری و کار گروهی: کودکان پرخاشگر اغلب در همکاری با دیگران و کار تیمی مشکل دارند. این بازی‌ها به آن‌ها فرصت می‌دهد تا مهارت‌های همکاری، مشارکت و کار گروهی را در یک محیط بازی‌گونه تمرین کنند.
• تقویت نوبت‌گیری و صبر: بازی‌های مشارکتی نیز نیازمند نوبت‌گیری و صبر هستند که به تقویت خودکنترلی کودک کمک می‌کند.
• کاهش رقابت منفی و پرخاشگری: بازی‌های مشارکتی تمرکز را از رقابت و برنده شدن فردی به سمت همکاری و هدف مشترک تغییر می‌دهند و از این طریق به کاهش رقابت منفی و پرخاشگری کمک می‌کنند.
• ایجاد تجربه مثبت از تعامل اجتماعی: موفقیت در بازی‌های مشارکتی به همکاری جمعی بستگی دارد و این تجربه مثبت از تعامل اجتماعی می‌تواند به بهبود نگرش کودک نسبت به تعامل با دیگران کمک کند.

نحوه تعامل درمانگر:

• توضیح قوانین و هدف مشترک: قوانین بازی و هدف مشترک را به طور واضح برای کودکان توضیح دهید.
• تشویق همکاری و مشارکت: کودکان را به همکاری، مشارکت و کمک به یکدیگر در طول بازی تشویق کنید.
• تاکید بر اهمیت کار تیمی و هدف مشترک: بر اهمیت کار تیمی و رسیدن به هدف مشترک تاکید کنید و برنده شدن گروهی را جشن بگیرید.
• بازخورد مثبت به رفتارهای همکاری: رفتارهای همکاری، مشارکت و کمک کردن کودکان به یکدیگر را تشویق کنید و تحسین کنید. مثلاً: “چه خوب که به دوستت کمک کردی!” یا “خیلی خوب با هم همکاری کردید و تونستید معما رو حل کنید!”
• مداخله در صورت بروز تعارض: اگر در حین بازی تعارضی بین کودکان بروز کرد، به آن‌ها کمک کنید تا به شکل سازنده تعارض را حل کنند و به همکاری ادامه دهند.

7-هنر درمانی برای مدیریت خشم (Art Therapy for Anger Management):

روش انجام:

استفاده از فعالیت‌های هنری خاص با هدف مستقیم مدیریت خشم و ابراز سازنده آن. این فعالیت‌ها شامل:

• نقاشی خشم (Anger drawing): تشویق کودک به نقاشی کردن خشم خود با استفاده از رنگ‌ها، خطوط و اشکال مختلف.
• مجسمه‌سازی خشم (Anger sculpture): ساختن مجسمه ای از خشم با استفاده از خمیر بازی، گل رس یا مواد دور ریختنی.
• موزاییک خشم (Anger mosaic): خرد کردن کاغذهای رنگی و چسباندن آن‌ها به شکل موزاییک برای ابراز و رهاسازی خشم (به صورت نمادین خرد کردن خشم).
• نوشتن خشم (Anger writing): نوشتن در مورد خشم، خاطرات عصبانیت، یا نوشتن نامه به خشم خود (بدون نیاز به ارسال نامه).
• پاره کردن کاغذ (Paper tearing): پاره کردن کاغذهای باطله به عنوان راهی برای تخلیه فیزیکی و نمادین خشم.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• ابراز غیرکلامی و نمادین خشم: هنر درمانی به کودک اجازه می‌دهد تا خشم خود را به صورت غیرکلامی و از طریق نمادها، رنگ‌ها و اشکال ابراز کند.
• فاصله گرفتن از خشم و مشاهده آن از بیرون: خلق یک اثر هنری با موضوع خشم، به کودک کمک می‌کند تا از احساس خشم خود فاصله بگیرد و آن را به عنوان یک “شیء” بیرونی مشاهده کند و در مورد آن فکر کند.
• تغییر شکل و مهار خشم از طریق خلاقیت: کودک با استفاده از خلاقیت خود، خشم را به یک اثر هنری تبدیل می‌کند و از این طریق، خشم را مهار و کنترل می‌کند.
• رهاسازی هیجانی از طریق فعالیت هنری: فرآیند خلق اثر هنری می‌تواند بسیار رهاسازنده و تسکین‌دهنده باشد و به کاهش شدت خشم کمک کند.

نحوه تعامل درمانگر:

• تشویق ابراز آزادانه خشم در قالب هنر: به کودک اطمینان دهید که هر نوع ابراز خشم در قالب هنر مجاز و پذیرفته‌شده است و هیچ قضاوت منفی در مورد اثر هنری او وجود ندارد.
• تمرکز بر فرآیند خلق اثر هنری، نه نتیجه نهایی: تأکید کنید که مهم‌ترین چیز، فرآیند خلق اثر هنری و تجربه کودک است، نه لزوماً زیبایی یا حرفه‌ای بودن اثر هنری.
• بحث در مورد اثر هنری و احساسات مرتبط با آن: پس از اتمام فعالیت هنری، با کودک در مورد اثرش و احساساتی که در حین خلق آن تجربه کرده است، گفتگو کنید. مثلاً: “چه رنگ‌هایی رو برای خشم انتخاب کردی؟” یا “چه حسی داشتی وقتی این مجسمه رو می‌ساختی؟”
• ارائه راه‌های جایگزین ابراز خشم در زندگی واقعی: به کودک کمک کنید تا از تجربه‌هایی که در هنر درمانی به دست آورده است، برای پیدا کردن راه‌های سازنده و غیرپرخاشگرانه ابراز خشم در زندگی واقعی استفاده کند.

8-بازی‌های همدلی و درک دیدگاه دیگران (Empathy & Perspective-Taking Games):

روش انجام:

استفاده از بازی‌ها و فعالیت‌هایی که به کودک کمک کند تا همدلی خود را افزایش دهد و دیدگاه دیگران را درک کند. این بازی‌ها شامل:

• بازی “کفش‌های دیگران” (Putting yourself in someone else’s shoes): درمانگر سناریوهای مختلفی را مطرح می‌کند (مثلاً دعوا بین دو دوست، ناراحتی یک دوست، نیاز به کمک) و از کودک می‌پرسد “اگر تو جای این شخص بودی، چه احساسی داشتی؟” یا “اگر تو جای اون یکی دوست بودی، چی فکر می‌کردی؟”.
• خواندن داستان‌ها و تمرکز بر احساسات شخصیت‌ها: خواندن داستان‌هایی که شخصیت‌های آن در موقعیت‌های مختلف احساسات گوناگون را تجربه می‌کنند و بحث در مورد احساسات شخصیت‌ها و انگیزه‌های رفتاری آن‌ها.
• بازی نقش‌آفرینی با تمرکز بر دیدگاه دیگران: در بازی نقش‌آفرینی، کودک را تشویق کنید تا نقش شخصیت‌های مختلف را ایفا کند، به ویژه نقش شخصیت‌هایی که با آن‌ها اختلاف نظر دارد یا در تعارض است، تا دیدگاه آن‌ها را بهتر درک کند.
• بازی “حدس بزن چه احساسی داره؟” (Guess the feeling): نمایش تصاویر چهره‌های مختلف با احساسات گوناگون و درخواست از کودک برای حدس زدن احساسات و توضیح دلیل حدس خود.

چرا برای کودکان پرخاشگر مفید است؟

• افزایش آگاهی از احساسات دیگران: کودکان پرخاشگر اغلب در درک احساسات دیگران و تاثیر رفتارهای خود بر دیگران مشکل دارند. این بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا آگاهی خود را از احساسات دیگران افزایش دهند.
• تقویت همدلی و شفقت: با درک احساسات دیگران، همدلی و شفقت کودک نسبت به دیگران افزایش می‌یابد و احتمال رفتارهای پرخاشگرانه کاهش می‌یابد.
• کاهش خودمحوری: تمرکز بر دیدگاه دیگران به کاهش خودمحوری کودک کمک می‌کند و او را به توجه به نیازها و احساسات دیگران تشویق می‌کند.
• بهبود روابط اجتماعی: افزایش همدلی و درک دیدگاه دیگران، به بهبود روابط اجتماعی کودک و کاهش تعارضات بین فردی کمک می‌کند.

نحوه تعامل درمانگر:

• پرسیدن سوالات باز و تفکربرانگیز: سوالات باز و تفکربرانگیزی بپرسید که کودک را به فکر کردن در مورد احساسات دیگران و دیدگاه‌های مختلف تشویق کند. مثلاً: “به نظرت اون دوستت الان چه حسی داره؟ چرا اینطوری فکر می‌کنی؟” یا “به نظر تو، دوستت چی می‌خواد که بهش کمک کنی؟”
• مدل‌سازی همدلی و درک دیدگاه دیگران: در تعامل با کودک، همدلی و درک خود را نسبت به دیدگاه‌های مختلف نشان دهید.
• بازتاب احساسات احتمالی دیگران: در حین بازی و گفتگو، احساسات احتمالی دیگران را بازتاب دهید. مثلاً: “به نظر می‌رسه دوستت از دستت ناراحت شد، درسته؟”
• تشویق ابراز همدلی و رفتارهای مهربانانه: رفتارهای همدلانه و مهربانانه کودک نسبت به دیگران را تشویق کنید و تحسین کنید. مثلاً: “چه خوب که به دوستت گفتی متاسفم!” یا “خیلی مهربون بودی که به دوستت کمک کردی.”

نکات کلیدی در بازی درمانی برای کودکان پرخاشگر:

• ایجاد رابطه درمانی قوی و امن: مهم‌ترین عامل در موفقیت بازی درمانی، ایجاد یک رابطه درمانی قوی، امن و مبتنی بر اعتماد بین درمانگر و کودک است.
• ثبات و قاطعیت در محدودیت‌گذاری: محدودیت‌ها باید به طور واضح، قاطعانه و با ثبات تعیین و اجرا شوند. کودک باید بداند که چه رفتارهایی مجاز است و چه رفتارهایی غیرمجاز.
• ایمنی اتاق بازی: اتاق بازی درمانی باید امن و عاری از وسایل خطرناک باشد تا کودک بتواند آزادانه و بدون نگرانی بازی کند.
• درک ریشه‌های پرخاشگری: مهم است که درمانگر تلاش کند تا ریشه‌های پرخاشگری کودک را درک کند (مانند تجربیات آسیب‌زا، مشکلات خانوادگی، مشکلات یادگیری) و درمان را متناسب با این ریشه‌ها تنظیم کند.
• همکاری با والدین: مشارکت والدین در فرآیند درمان بسیار مهم است. والدین می‌توانند در خانه از روش‌های مشابه بازی درمانی برای مدیریت رفتار کودک استفاده کنند و محیط حمایتی‌تری را برای کودک فراهم کنند.
• تمرکز بر نقاط قوت کودک: در کنار پرداختن به مشکلات رفتاری، بر نقاط قوت، توانمندی‌ها و استعدادهای کودک نیز تمرکز کنید و آن‌ها را تقویت کنید.
• تشویق رفتارهای مثبت و سازگارانه: به رفتارهای مثبت و سازگارانه کودک توجه کنید و آن‌ها را به طور کلامی و غیرکلامی تشویق و تحسین کنید.

توصیه نهایی:

بازی درمانی، روشی قدرتمند و موثر برای کمک به کودکان پرخاشگر است. با استفاده از تکنیک‌های ذکر شده و ایجاد یک رابطه درمانی حمایتی و امن، می‌توانید به کودک پرخاشگر خود کمک کنید تا احساساتش را به شکل سالم‌تری ابراز کند، مهارت‌های اجتماعی‌اش را تقویت کند و رفتارهای پرخاشگرانه خود را کاهش دهد و به سمت رفتارهای سازگارانه تر حرکت کند. در صورت نیاز به راهنمایی تخصصی و درمان، حتماً به یک متخصص بازی درمانی کودک مراجعه کنید.