تب در سرطان خون (کشنده ترین نوع سرطان خون)
سرطان خون یا لوسمی یکی از جدی‌ترین بیماری‌های خونی است که در آن مغز استخوان به‌طور غیرطبیعی گلبول‌های سفید تولید می‌کند. در میان انواع مختلف لوسمی، لوسمی حاد (چه لوسمی حاد لنفوئیدی یا ALL و چه لوسمی حاد میلوئیدی یا AML) به‌عنوان کشنده‌ترین نوع شناخته می‌شود، به‌ویژه اگر به‌موقع تشخیص و درمان نشود.
یکی از علائم شایع و نگران‌کننده در این بیماری، تب است که می‌تواند نشان‌دهنده مراحل مختلف بیماری یا عوارض آن باشد. در این مقاله، به‌طور جامع به موضوع تب در لوسمی حاد پرداخته می‌شود تا تمامی جنبه‌های آن به‌صورت دقیق، کاربردی و قابل‌فهم توضیح داده شود.
تب چیست و چرا در لوسمی حاد رخ می‌دهد؟
تب به افزایش دمای بدن بیش از حد طبیعی (معمولاً بالای 37.5 درجه سانتی‌گراد به‌صورت دهانی یا 38 درجه به‌صورت مقعدی) گفته می‌شود. در حالت عادی، تب پاسخی طبیعی بدن به عفونت یا التهاب است، اما در لوسمی حاد، دلایل آن پیچیده‌تر و چندوجهی هستند. در این بیماری، تب ممکن است به دلایل زیر رخ دهد:
- عفونت‌ها: در لوسمی حاد، سیستم ایمنی به دلیل کاهش گلبول‌های سفید سالم (نوتروفیل‌ها) ضعیف می‌شود. این وضعیت که به آن نوتروپنی گفته می‌شود، بدن را در برابر باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها آسیب‌پذیر می‌کند. عفونت‌های فرصت‌طلب می‌توانند به‌سرعت ایجاد شوند و تب اولین علامت آن‌ها باشد.
- فعالیت خود بیماری: سلول‌های سرطانی در لوسمی حاد مواد شیمیایی التهابی (سایتوکاین‌ها) آزاد می‌کنند که می‌توانند مرکز تنظیم دمای بدن در مغز (هیپوتالاموس) را تحریک کرده و تب ایجاد کنند. این نوع تب به “تب نئوپلاستیک” معروف است.
- درمان‌ها و عوارض جانبی: شیمی‌درمانی یا داروهای مورد استفاده در درمان لوسمی حاد می‌توانند سیستم ایمنی را موقتاً ضعیف‌تر کرده و تب را به‌عنوان عارضه جانبی ایجاد کنند.
- سایر عوارض: لخته شدن خون، خونریزی داخلی یا تجمع سلول‌های سرطانی در اندام‌ها (مثل کبد یا طحال) نیز می‌توانند التهاب و تب را به همراه داشته باشند.
علائم همراه با تب در لوسمی حاد
تب در لوسمی حاد معمولاً تنها نیست و با علائم دیگری همراه می‌شود که شناخت آن‌ها برای تشخیص سریع و مدیریت بیماری حیاتی است:
- خستگی شدید و ضعف عمومی
- تعریق شبانه یا تعریق بیش‌ازحد در طول روز
- لرز و احساس سرما قبل یا حین تب
- درد استخوانی یا مفصلی
- کبودی یا خونریزی غیرعادی (مثل خون‌دماغ یا لکه‌های قرمز روی پوست)
- کاهش وزن بدون دلیل
- تورم غدد لنفاوی، کبد یا طحال
اگر تب با این علائم همراه باشد، به‌ویژه در فردی که سابقه لوسمی دارد یا مشکوک به آن است، باید فوراً به پزشک مراجعه شود.
تشخیص علت تب در لوسمی حاد
پزشکان برای تشخیص علت تب در بیماران مبتلا به لوسمی حاد از روش‌های زیر استفاده می‌کنند:
- آزمایش خون: شمارش کامل سلول‌های خونی (CBC) برای بررسی سطح گلبول‌های سفید، قرمز و پلاکت‌ها انجام می‌شود. همچنین، آزمایش کشت خون می‌تواند عفونت‌های باکتریایی را شناسایی کند.
- تصویربرداری: عکس‌برداری با اشعه ایکس، سی‌تی‌اسکن یا سونوگرافی برای بررسی وجود عفونت یا تجمع سلول‌های سرطانی در اندام‌ها.
- آزمایش مغز استخوان: نمونه‌برداری از مغز استخوان می‌تواند شدت بیماری و پاسخ به درمان را نشان دهد.
- بررسی علائم بالینی: پزشک با معاینه فیزیکی و گرفتن شرح حال دقیق، علل احتمالی تب را محدود می‌کند.
درمان تب در لوسمی حاد
درمان تب در این بیماری به علت اصلی آن بستگی دارد و معمولاً بخشی از برنامه جامع درمان لوسمی است:
- درمان عفونت‌ها:
- اگر تب ناشی از عفونت باشد، آنتی‌بیوتیک‌ها، داروهای ضدقارچ یا ضدویروس تجویز می‌شود. در موارد شدید، بیمار ممکن است در بیمارستان بستری شود.
- تزریق فاکتورهای رشد (مثل G-CSF) برای افزایش تولید نوتروفیل‌ها و تقویت سیستم ایمنی استفاده می‌شود.
- مدیریت تب نئوپلاستیک:
- داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مثل ایبوپروفن یا استامینوفن برای کاهش تب به کار می‌روند، اما باید تحت نظر پزشک مصرف شوند، زیرا ممکن است با درمان‌های دیگر تداخل داشته باشند.
- در مواردی، کورتیکواستروئیدها (مثل پردنیزون) برای کاهش التهاب ناشی از سلول‌های سرطانی تجویز می‌شوند.
- درمان اصلی لوسمی:
- شیمی‌درمانی، ایمونوتراپی، پیوند مغز استخوان یا درمان‌های هدفمند (مثل مهارکننده‌های tyrosine kinase در AML) برای کنترل بیماری و کاهش عوارضی مثل تب انجام می‌شود.
- مراقبت‌های حمایتی:
- هیدراتاسیون (مایعات وریدی) و استراحت کافی برای کمک به بدن در مقابله با تب ضروری است.
عوارض احتمالی تب در لوسمی حاد
تب اگر کنترل نشود، می‌تواند عوارض جدی ایجاد کند:
- سپسیس: عفونت گسترده در خون که می‌تواند به شوک و نارسایی اندام‌ها منجر شود.
- آسیب به اندام‌ها: تب طولانی‌مدت ممکن است به قلب، کلیه‌ها یا کبد فشار وارد کند.
- تأخیر در درمان لوسمی: تب شدید گاهی درمان‌های اصلی مثل شیمی‌درمانی را به تعویق می‌اندازد که می‌تواند پیش‌آگهی بیماری را بدتر کند.
پیشگیری از تب در بیماران مبتلا به لوسمی حاد
هرچند نمی‌توان به‌طور کامل از تب جلوگیری کرد، اما اقدامات زیر می‌توانند خطر آن را کاهش دهند:
- رعایت بهداشت فردی (شستن مرتب دست‌ها، استفاده از ماسک در مکان‌های شلوغ)
- اجتناب از تماس با افراد بیمار
- رژیم غذایی سالم و پخته‌شده (پرهیز از مواد خام مثل سبزیجات نشسته یا گوشت نیم‌پز)
- پیگیری منظم با پزشک و انجام آزمایش‌های دوره‌ای
- تزریق واکسن‌های توصیه‌شده (مثل آنفلوآنزا یا پنوموکوک) با تأیید پزشک
تفاوت تب در لوسمی حاد با تب معمولی
تب در لوسمی حاد با تب ناشی از سرماخوردگی یا آنفلوآنزا تفاوت‌هایی دارد:
- مداومت: تب در لوسمی اغلب مداوم است و با داروهای معمولی به‌راحتی پایین نمی‌آید.
- علائم همراه: در لوسمی، تب با علائم خاص مثل کبودی یا خستگی شدید همراه است، درحالی‌که تب معمولی بیشتر با آبریزش بینی یا سرفه دیده می‌شود.
- پاسخ به درمان: تب عفونی معمولی معمولاً با آنتی‌بیوتیک یا استراحت بهبود می‌یابد، اما در لوسمی، درمان پیچیده‌تر است.
پیش‌آگهی تب در لوسمی حاد
پیش‌آگهی (شانس بهبودی) به عواملی مثل سن بیمار، نوع لوسمی (ALL یا AML)، پاسخ به درمان و شدت عوارض بستگی دارد. تب به‌خودی‌خود کشنده نیست، اما اگر نشانه عفونت شدید یا پیشرفت بیماری باشد، می‌تواند خطرناک شود. با تشخیص زودهنگام و درمان مناسب، بسیاری از بیماران می‌توانند این عارضه را مدیریت کنند.
نکات و ترفندها
حالا که بحث رسمی تموم شد، بذار یه چندتا نکته خودمونی و کاربردی بگم که تو زندگی روزمره به کارت بیاد، چه خودت درگیر این بیماری باشی، چه یکی از عزیزات:
- تب رو جدی بگیر: اگه دیدی تب داری و حال عمومیت خوب نیست، نگو “یه سرماخوردگیه، رد میشه”. تو لوسمی، هر تب می‌تونه زنگ خطر باشه. سریع برو پیش دکتر.
- دما رو درست چک کن: تب‌سنجت رو همیشه دم دست داشته باش. دمای زیر بغل خیلی دقیق نیست، بهتره دهانی یا مقعدی بگیری (البته با احتیاط و تمیز!).
- مایعات فراموش نشه: وقتی تب داری، بدن مثل کویری میشه که آبش کمه. آب، آبمیوه طبیعی یا حتی سوپ رقیق بخور که بدنت کم نیاره.
- استراحت، نه بی‌خیالی: لم نده جلوی تلوزیون بگو استراحت کردم! واقعاً بخواب و به بدنت فرصت بده خودشو جمع‌وجور کنه.
- یه دفترچه یادداشت داشته باش: هر بار که تب می‌کنی، ساعتش، دماش و علائم دیگه رو یادداشت کن. این به دکترت خیلی کمک می‌کنه که بفهمه داستان چیه.
- غذای خام خط قرمزته: تو این موقعیت، سالاد خوشگل و سوشی رو بذار کنار. هر چی می‌خوری، خوب پخته باشه که عفونت جدید به بدنت اضافه نشه.
